Hüseyin BİLGİN (Vergi Müfettişi-Ankara)

MÜKELLEF ÖDEVLERİ

Bir önceki yazımda mükelleflerimizin vergi mevzuatı çerçevesinde mükellefiyetin başlangıcından sona ermesine kadar geçen tüm süreçte var olan haklarını ele almıştık. Bu yazımda da var olan haklarının yanında mükellefin ödevleri üzerinde durmaya çalışacağım.

Mükellefin ödevleri vergi kanunlarıyla düzenlenmiştir. Bunlar;

1. Bildirmeler
2. Defter Tutma
3. Belge Temini Ve İptali
4. Belge Düzenleme
5. Muhafaza Ve İbraz Mecburiyeti
6. Diğer Ödevler

Yukarıda sıraladığımız bu ödevlerin ne anlama geldiğini kısaca açıklayalım.

Bildirmeler

Mükelleflerin vergi dairesine bildirmek zorunda oldukları hususlar şunlardır:

• İşe başlama,
• Değişiklikler (Adres Değişikliği, İş Değişikliği, İşletmede Değişiklik, Bina ve Arazi Değişiklikleri),
• İşi bırakma,

Vergiye tabi ticaret ve sanat erbabı, serbest meslek erbabı, kurumlar vergisi mükellefleri, kollektif ve adi şirket ortaklarıyla komandit şirketlerin komandite ortakları işe başlama tarihinden itibaren on gün içinde bağlı bulunulan vergi dairesine işe başlamayı bildirmekle yükümlüdür. Ancak işe başlamanın on gün içinde bağlı bulunulan vergi dairesine bildirilmemesi halinde birinci derece usulsüzlük cezası kesilecektir.

İşletmeler adres değişikliğini, iş değişikliğini veya işletmede değişiklik olduğunda 1 ay içinde bina ve arazi değişikliklerinde ise 2 ay içinde bağlı bulunulan vergi dairesine bildirmekle yükümlüdür.

Vergiye tabi olmayı gerektiren muamelelerin tamamen durdurulması ve sona ermesi işi bırakmayı ifade eder. Mükelleflerden işi bırakanların, faaliyetlerinin sona erdiği tarihten itibaren bir ay içerisinde durumu bağlı bulundukları vergi dairesine “İşe Başlama/İşi Bırakma Bildirimi” veya dilekçe ile bildirmesi gerekmektedir.

Defter Tutma

Mükelleflerin; vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumlarının, faaliyet ve hesap neticelerinin tespit edilmesini, vergi ile ilgili muamelelerinin belli edilmesini, vergi karşısındaki durumunun hesap üzerinden kontrol edilmesini ve incelenmesini sağlayacak şekilde defter tutmaları zorunludur.

Aşağıda yazılı gerçek ve tüzel kişiler defter tutmaya mecburdurlar;

• Ticaret ve sanat erbabı,
• Ticaret şirketleri,
• İktisadi kamu müesseseleri,
• Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
• Serbest meslek erbabı,
• Çiftçiler ( Gerçek usulde mükellef olanlar ),

İktisadi kamu müesseseleri ile dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler defter tutma bakımından tüccarların tabi olduğu hükümlere tabidirler.

Defter tutmak zorunda olmayanlar ise;

• Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler,
• Gelir Vergisi Kanunu’na göre kazançları basit usulde tespit edilenler,
• Kurumlar vergisinden muaf olan iktisadi kamu müesseseleri ile dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler.

Vergi Usul Kanunu’na göre tutulması zorunlu defterlere, muamelelerin zamanında kaydedilmesi gerekmektedir. Söz konusu kayıtların on gün içinde kaydedilmesi zorunludur. Kayıt işlemlerini devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkili amirlerin imza ve parafını taşıyan vesikalara dayanarak yürüten müesseselerde, muamelelerin bunlara işlenmesi, deftere işlenmesi hükmündedir. Bu gibi hallerde, muamelelerin defterlere kırk beş gün içinde kaydedilmesi zorunludur. Serbest meslek kazanç defterlerine, muamelelerin günü gününe kaydedilmesi zorunludur.

Mükelleflerin tutmak zorunlu olduğu defterlerden bazıları tasdik zorunluluğu olan defterler olup, bu defterler tasdiksiz olarak kullanılamaz. Yevmiye defteri, envanter defteri, damga vergisi defteri gibi defterler tasdike tabi iken 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre defter-i kebir’in tasdiki zorunlu değildir. Ancak 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa göre ve ispat aracı kullanmak için defter-i kebir’in tasdik ettirilmesi mükelleflerin lehine olacaktır.

Tutulması mecburi olan defterlerden herhangi birini tutmayan mükelleflere, Vergi Usul Kanununun kayıt kurallarına ait hükümlerine uymayan mükelleflere, tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin tasdik işlemini yaptırmamış mükelleflere (Kanuni sürenin sonundan başlayarak bir ay geçtikten sonra tasdik ettirilenler tasdik ettirilmemiş sayılır.); birinci derece usulsüzlük cezası kesilmesini gerektirmektedir.

Tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin tasdik işleminin, yasal süresinin sonundan başlayarak bir ay içinde yaptırılmış olması, ikinci derece usulsüzlük cezası kesilmesini gerektirmektedir.

Yukarıda yer alan usulsüzlük fiilleri re’sen takdiri gerektirirse, usulsüzlük cezaları iki kat olarak uygulanır.

Belge (Fatura vb.) Temini Ve İptali

Mükellefler, Vergi Usul Kanununa göre kullanacakları belgeleri (faturaları) bağlı bulundukları vergi dairesinin il sınırları içerisinde kalan anlaşmalı matbaalara bastırarak veya noterlere tasdik ettirerek kullanabilirler.

Ancak, kullanacakları belgeleri faaliyette bulundukları ildeki anlaşma yapılan matbaalarda teknik imkânsızlıklar nedeniyle bastıramayan veya bilgisayarla belge düzenleyen mükellefler; bağlı bulundukları başkanlıklara/defterdarlıklara müracaatla durumlarını belgeleyen bir yazı alarak ve bu yazıyı belgeleri basacak olan matbaa işletmecisinin bağlı bulunduğu Başkanlık/Defterdarlığına ibraz ederek alacakları izin yazısına göre o ilin sınırları içindeki bir matbaaya bastırılabilecektir.

İşlerini terk ettiğini vergi dairesine bildiren mükelleflerce kullanılmamış olarak ellerinde kalan belgelerin (faturaların) vergi dairesince tutanakla iptal edilmesi gerekir.

Belge (Fatura vb.) Düzenleme

Fatura düzenlemek zorunda olanlar; birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler:

• Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara,
• Serbest meslek erbabına,
• Kazançları basit usulde tespit edilen tüccarlara,
• Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere,
• Vergiden muaf esnafa

sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler.

Yukarıdakiler dışında kalan vergiden muaf esnaf, defter tutmayan çiftçi, serbest meslek erbabı ve tüketiciler; birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenlerden ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 01.01.2019 tarihinden geçerli olmak üzere 1.200,00-TL’yi geçmesi veya bedeli 1.200,00-TL’den az olsa dahi istemeleri halinde, emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi mecburidir.

Verilmesi ve alınması icap eden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması veya düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için tespitin yapıldığı yılda uygulanan özel usulsüzlük cezası kesilir. (Örneğin; 01.01.2019 tarihinden geçerli olmak üzere 290 TL’den aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10’u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir. Ancak kesilecek toplam ceza 148.000,00-TL’yi geçemez.)

Muhafaza Ve İbraz Mecburiyeti

Vergi Usul Kanunu’na göre defter tutmak mecburiyetinde olanlar, tuttukları defterlerle vesikaları ilgili bulundukları yılı takip eden takvim yılından başlayarak beş yıl süreyle muhafaza etmeye mecburdurlar. (6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa göre; 10 yıl saklanmalıdır.)

Mükelleflerden bilgi ve ibraz ödevinin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılacak tebliğlerde bilginin verilmesi için tayin olunan sürede cevap verilmemesi, eksik veya yanıltıcı bilgi verilmesi veya defter ve belge için tayin olunan süre ile defter ve belgelerin süresinde ibraz edilmemesi durumunda, haklarında Kanunun ceza hükümlerinin uygulanacağı hususu ilgililere yazılı olarak bildirilir. Bu mecburiyetleri yerine getirmeyen mükelleflere özel usulsüzlük cezası kesilir.

Diğer Ödevler

Vergi incelemesinde yetkililere; çalışma yeri göstermek, araç, gereç ve personeliyle gerekli yardım ve kolaylığı sağlamak, her türlü izahatı vermek zorunludur.

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbabı ile vergiden muaf esnafın kendi aralarında yapacakları ticari işlemler ile nihai tüketicilerden mal ve hizmet bedeli olarak yapacakları 8.000,00-TL’yi aşan tahsilat ve ödemelerini banka ve benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etme zorunluluğu getirilmiştir. Mükelleflerin bu tevsik zorunluluğuna uymamaları halinde, her bir işlem için 213 sayılı Vergi Usul Kanunun mükerrer 355. maddesine göre uygulanan cezalardan az olmamak üzere işleme konu tutarın % 5’i nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir.

Basit usulde vergilendirilen mükellefler dâhil gelir vergisi mükellefleri ile sermaye şirketleri her yıl Mayıs ayının son gününe kadar vergi tarhına esas olan kazanç tutarları ile bunlara isabet eden vergi miktarlarını gösteren vergi levhasını almak zorundadırlar. Vergi levhası alma ve bulundurma zorunluluğu bulunan mükelleflerin bu zorunluluğa uymamaları halinde her tespit için özel usulsüzlük cezası kesilir.

Kamu idare ve müesseseleri, mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişiler, Maliye Bakanlığı’nın veya vergi incelemesine yetkili olanların isteyecekleri bilgileri vermeye mecburdurlar. Bu zorunluluğu yerine getirmeyenlere özel usulsüzlük cezası kesilir.

Mükelleflerin faaliyet konuları itibariyle zamanında beyanname verme ve ödeme sürelerinde ödeme ödevleri de bulunmaktadır.

“Soru ve Görüşleriniz İçin İletişim Adresi: [email protected]”