Hüseyin BİLGİN (Vergi Müfettişi-Ankara)

MÜKELLEF HAKLARI

Mükellefler, vergi incelemesine alındığında, defter ve belgelerini bir vergi inceleme elemanı tarafından istendiğinde hatta ve hatta vergi dairesinden herhangi bir yazı geldiğinde tedirgin oldukları aşikârdır. Mükellefler; “maliyeci geliyor!” dendiğinde bile çekinir haldedir. Bu çekince üzerine mükellefler nasıl davranması gerektiğini düşünmeye başlarlar. Bunun yanı sıra ne tür haklara sahip olduğunu da bilmek isterler. Mükellefler birçok hakka sahip olmasına karşın bu hakların neler olduğunu bilmemektedirler. Bunun üzerine Gelir İdaresi Başkanlığı mükellef odaklı yaklaşımla, kaliteli hizmet sunma anlayışından ödün vermeden mükellef memnuniyetini sağlayarak, vergi bilinci ile gönüllü uyumu arttırarak, vergi tahsilatında etkinliği ve kayıtlı ekonomiyi teşvik etmek amacıyla birçok konuda kurumsal reformlar yapmıştır. Mükellefiyetin tesis edilmesinden, sona erdirilmesine kadar geçen süreçte mükelleflerin önceden bilgilendirilmeleri suretiyle mükellefiyet sürecinde yaşanabilecek sorunların önüne geçmek ve mükellefiyet sürecini kolaylaştırmak amacıyla Gelir İdaresi Başkanlığı “Mükellef Hakları Bildirgesi” hazırlamıştır. Bildirgeye göre mükellef hakları “Genel Haklar” ve “Özel Haklar (Vergi kanunlarında yer alan haklar)” olarak ikiye ayırılmıştır.

Genel Haklar

Mükelleflerin genel kanunlara dayanarak vatandaşlıktan ileri gelen haklarıdır. Genel haklar aşağıda sıralanmıştır:

• Dilekçe Hakkı ve Bilgi Edinme Hakkı (3071 Sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun, 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve 1905 Sayılı Kanuna göre İhbar ikramiyesi talep etme hakkı)
• Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı (TBMM’ye bağlı olan Kamu Denetçiliği idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. Anayasa Md. 73.)
• Dava Açma Hakkı (2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu)
• Temsil Hakkı (Vergi ile ilgili işlemlerin mükelleflerin yanı sıra, vekil ya da temsilci veya 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik Ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununda sayılı meslek mensupları tarafından da yapılabilmesi)
• Eşit Muamele Görme Hakkı (Vergi Kanunlarında uygulama birliğinin sağlanması)
• Mükellef Memnuniyeti (Adil, eşit ve saygılı hizmet alma hakkı)

Özel Haklar (Vergi Kanunlarında Yer Alan Haklar)

Mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması sırasında karşılaştıkları özel durumlar ve işlemler ile ilgili olarak sahip oldukları haklardır. Özel haklar aşağıda sıralanmıştır:

Yukarıda saydığımız bu hakların ne anlama geldiğini kısaca açıklayalım.

Uzlaşma Hakkı:

Uzlaşma, mükelleflerin adlarına yapılan tarhiyatı yargıya intikal ettirmeden önce, vergi idaresi ile tahakkuk edecek vergi ve ceza hususunda anlaşmak için başvurabilecekleri idari bir çözüm yoludur.

Pişmanlık Hakkı:

Vergi Usul Kanununun 371. maddesinde düzenlenen “pişmanlık ve ıslah” müessesesi ile beyana dayanan vergilerde vergi kanunlarına aykırı davranışları kendiliğinden bir dilekçe ile ilgili makamlara haber veren ve belirlenen şartlarda ödeyen mükelleflere vergi kaybına bağlı suçlara ilişkin cezalardan (vergi ziyaı ve kaçakçılık) kurtulma hakkı verilmiştir.

Düzeltme Talebi Hakkı:

Mükelleflerin dava açma süresi içerisinde veya sonrasında düzeltme talebinde bulunabilme hakkıdır.

Şikâyet Yolu İle Müracaat Hakkı:

Vergi Usul Kanununun 124. maddesi gereğince vergi mahkemesinde dava açma süresi geçtikten sonra yaptıkları düzeltme talepleri reddolunan mükellefler, şikâyet yolu ile Maliye Bakanlığına müracaat edebilirler. Burada da talepleri reddolunanlar, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu gereği; söz konusu idari eylemi Vergi Mahkemeleri nezdinde dava konusu yapabilirler.

Ödeme Emrine İtiraz Hakkı:

Ödeme emrini alan borçlu; böyle bir borcunun olmadığı, borcunu kısmen ödediği, borcun zamanaşımına uğradığı, iddiasıyla tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde vergi mahkemesinde dava açabilir.

Vergi Mahremiyeti Hakkı:

Vergi ile ilgili gizlilik kavramı, vergi uygulamasında görev alan memurların görevlerini ifa ederlerken mükelleflerin şahısları, ailevi durumları, servetleri, faaliyetleri ve faaliyet alanları, gelir durumları, meslek sırları ve benzeri durumlarıyla ilgili olarak öğrendikleri bilgilerin açıklanmaması ve kendileri ile üçüncü kişilerin kullanımına sunulmamasıdır.

Tecil-Taksitlendirme Hakkı:

Tecil amme borcunun ödeme vadesinin ertelenmesini ifade eder. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48. maddesinde; amme borcunun vadesinde ödenmesi veya haczin tatbiki veyahut hacze tabi tutulmuş malların paraya çevrilmesi mükellefi çok zor duruma düşürecek ise amme borcunun tecil edilebilme imkânı sunulmuştur.

Vergi İncelemesi Sırasındaki Haklar:

Vergi incelemesi sürecinde mükellefin haklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

1.Vergi İnceleme Elemanının Kimliğini Görme Hakkı

2.İnceleme Konusunu ve Kapsamını Öğrenme Hakkı

3.İncelemenin Mükellefin İşyerinde Yapılmasını İsteme Hakkı

4.Zorunlu Sebepler Nedeniyle İncelemenin Dairede Yapılmasını İsteme Hakkı

5.Defter ve Belgelerini İbraz Etmek İçin Ek Süre İsteme Hakkı

6.Vergi İnceleme Raporlarının Mevzuata Uygun Olmasını İsteme Hakkı

7.İşyerinde Yapılan İncelemelerde Resmi Mesai Saatleri Dışında İnceleme Yapılmamasını İsteme Hakkı

8.İncelemenin İşyerinin Faaliyetini Engellememesini İsteme Hakkı

9.İncelemenin Her Safhasında Bilgi Alabilme Hakkı

10.İhtiyati Haciz Sebebine İtiraz Edebilme Hakkı

11.Fiili Envanterin Yapılmasının Gerektirdiği Giderlerin Kendisine Ödenmesini İsteme Hakkı

12.El Konulmuş Defter ve Vesikalardan Faydalanma Hakkı

13.Arama Kararının Gösterilmesini İsteme Hakkı

14.Hakkında Yapılan İhbarın Doğru Çıkmaması Sonucunda Muhbirin Adını İsteme Hakkı

15.Süresi Gelen Beyannamelerini Verebilmek İçin Muhafaza Altındaki Defter ve Belgelerini İsteme Hakkı

16.İnceleme Sırasında Müşavir ve/veya Avukat Bulundurma Hakkı

17.İncelemenin Kanunda Belirtilen Sürelerde Bitirilmesini İsteme Hakkı

18.Vergi İnceleme Tutanaklarına İtiraz ve Görüşlerinin Yazılmasını İsteme Hakkı

19.Kayıtların İşlenmesi İçin Ek Süre İsteme Hakkı

20.Kayıtlarını Yeniden Tasdik Ettireceği Bir Deftere veya İade Edilen Defterine İşleme Hakkı

21.Vergi İncelemesinin Bittiğine İlişkin Resmi Bir Yazıyı İsteme Hakkı

22.Vergi Mahremiyetine Uyulmasını İsteme Hakkı

23.Tutanaktan Bir Nüsha Alma Hakkı

24.Mükellefin Rapor Değerlendirme Komisyonunca Dinlenmesi

25.Uzlaşma Hakkı

26.Dava Açma Hakkı

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, vergi incelemelerini yürütürken mükelleflerin yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini, mükellefin hak ve hukukunu da gözetmek suretiyle denetlemelidir. Bunu yaparken kamu hak ve hukukunun korunmasında gerekli özeni göstermelidirler. Yani hem devletin haklarını hem de mükellefin haklarını eşit seviyede korumakla yükümlüdür.

Mükellefiyetin tesis edilmesinden, sona erdirilmesine kadar geçen süreçte mükellefler birçok hakka sahiptir. Ancak bu haklar yeterince bilinmediği kanaatindeyim. Günümüzde maliye idaresi çağa ayak uydurarak mükellef odaklı hareket etmektedir. Vergi ile ilgili yükümlülüklerin yerine getirilmesinde dürüst mükellefler çekinmelerine gerek olmadığı kanaatindeyim. Çünkü Gelir İdaresi Başkanlığı yeterince kolaylık sağlamaktadır.

“Soru ve Görüşleriniz İçin İletişim Adresi: [email protected]”